قيم اتفاقي يعني چه؟ در حقوق محجور فردي است كه توانايي تصرف اموال و انجام اعمال حقوقي خود را ندارد. بر اساس قانون مدني اين افراد محجور كه شامل افراد سفيه، صغير و مجنون مي‌شود. براي انجام امور حقوقي و مالي خود نيازمند يك سرپرست مي‌باشند. اين سرپرست در ابتدا پدر و جد پدري هستند و در نبود ايشان وصي تعيين‌شده مي‌باشد. اما اگر محجور پدر يا جد پدري يا وصي نداشته باشد چه؟ در اين شرايط براي محجور يك قيم تعيين مي‌شود. يكي از انواع قيم، در اصطلاح حقوقي قيم اتفاقي است كه در ادامه اين متن به معرفي آن مي‌پردازيم.

قيم اتفاقي كيست ؟

در قانون مدني ايران و بر اساس ماده 1207، اشخاص محجور كه شامل افراد صغير، مجنون و سفيه مي‌شوند به تصرف در اموال خود يا انجام امور حقوق ماليشان مجاز نيستند. بنابراين جهت رسيدگي به امور محجور ابتدا پدر و جد پدري پس از آن‌ها وصي تعيين‌شده و در نبود هيچ‌يك از موارد قبلي قيم مسئول است. پس در تعريف قيم مي‌توانيم بگوييم قيم فردي است كه در صورت نبود پدر يا جد پدري و وصي ايشان، از جانب مقام قضايي جهت رسيدگي به امور محجور نصب مي‌شود.

شخص قيم مطابق ماده 1235 قانون مدني در حدود اذن قانوني توانايي دخالت در امور محجور را دارد. يكي از انواع قيم، قيم اتفاقي است. قيم اتفاقي شخصي است كه به‌صورت موقت توسط قانون‌گذار در شرايط و زمان خاص تعيين مي‌شود. و اين قيم همانند ساير انواع قيم مسئول رسيدگي به امور محجور است.

چرا قيم اتفاقي تعيين مي‌شود ؟

گفتيم كه در نبود پدر، جد پدري و وصي، رسيدگي به امور محجور توسط قيم كه از جانب مقام قضايي تعيين مي‌شود؛ انجام مي‌گيرد. و يكي از انواع قيم، قيم اتفاقي است كه در شرايط و زمان خاصي از طرف قانون‌گذار براي رسيدگي به امور محجور تعيين مي‌شود. اما در چه شرايطي و به چه علت يك قيم اتفاقي تعيين مي‌شود؟

براي پاسخ به اين پرسش بايد به قانون مربوط به تعيين قيم اتفاقي مصوب در سال 1316 نگاه بيندازيم. در ماده‌واحده اين قانون بيان مي‌شود. هنگامي‌كه تعقيب جرم نيازمند شكايت خصوصي از جانب متضرر باشد. و اين متضرر يك محجور باشد كه ولي يا قيم نداشته باشد. در اين موارد قانون براي محجور يك قيم انتخاب مي‌كند. و زماني كه حين انتخاب قيم ضرر و زيان به محجور وارد شود و اين مدت انتخاب موجب فوت وقت گردد. آنگاه مدعي‌العموم ابتدا يك شخص را به‌صورت موقت به‌عنوان قيم انتخاب مي‌كند كه به اين قيم موقت، قيم اتفاقي مي‌گوييم.

بنابراين در تعريف كامل‌تري از قيم اتفاقي مي‌توانيم بگوييم. نوعي از قيم كه به‌صورت موقت و جهت جلوگيري از ورود ضرر و زيان به محجور و جلوگيري از فوت وقت توسط مدعي‌العموم تعيين مي‌گردد. بر اساس اين تعريف تعيين قيم اتفاقي داراي شرايط و ضوابط مخصوص به خود است كه در ادامه به آن مي‌پردازيم.

شرايط نصب قيم اتفاقي

نصب قيم اتفاقي شرايط و ضوابط خاصي دارد. كه بر اساس اين شرايط دادگاه اقدام به تعيين قيم مي‌نمايد. اين شرايط بر اساس ماده‌واحده قانون مربوط به تعيين قيم اتفاقي عبارت‌اند از:

اول؛ در شرايطي كه تعقيب جرم و مجرم نيازمند به شكايت متضرر است.

دوم؛ فرد متضرر از جرم صغير يا محجور باشد.

سوم؛ صغير موردنظر ما خود ولي، وصي يا قيم ندارد. يا اينكه ولي و قيم دارد اما همان ولي يا قيم در جرم مداخله داشتند.

چهارم؛ تعيين قيم به شكل عادي موجب  فوت وقت گردد. و يا موجب ورود ضرر و زيان به صغير شود.

وظايف قيم اتفاقي

همان‌طور كه پيش‌تر اشاره كرديم قيم اتفاقي در مواردي نصب مي‌شود كه محجور به علت وقوع يك جرم متضرر شود. اما ولي و وصي و قيم نداشته باشد تا پيگير شكايت شوند. لذا براي جلوگيري از فوت وقت قيم اتفاقي توسط دادستان نصب مي‌گردد.

بنابراين يكي از وظايف قيم اتفاقي اين است كه در صورت مصلحت محجور به اقامه تعقيب جرم دستور نمايد. البته در اين خصوص ماده‌واحده قانون مربوط به تعيين قيم اتفاقي نكته‌اي بيان مي‌دارد. كه موارد ضروري پيش از نصب قيم اقدامات لازم و فوري از جانب دادستان براي حفظ و نگهداري مدارك و ادله جرم جهت تعقيب و پيگيري جرم انجام مي‌شود. اما ادامه تعقيب جرم، درصورتي‌كه قيم تشخيص دهد تعقيب جرم به مصلحت محجور است. و با شكايت و دستور قيم انجام مي‌شود.

به‌جز نكته مذكور در خصوص وظيفه قيم براي پيگيري و شكايت از مجرم كه به محجور ضرر رسانده است. ساير وظايف قيم اتفاقي همانند وظايف قيم معمولي است. كه اين وظايف معمول به‌طوركلي شامل اداره امور مالي و اموال و دارايي محجور، پيگيري و اداره امور قضايي محجور و… مي‌شود.

عزل و نصب قيم اتفاقي

بر اساس ماده يك قانون راجع به تعيين قيم اتفاقي، نصب قيم اتفاقي به اين صورت است. كه مدعي‌العموم يا همان دادستان ابتدا شرايط و ضوابط لازم را احراز مي‌نمايد. سپس براي صغير يا محجور قيم اتفاقي را تعيين مي‌كند. بر اساس اين ماده وظيفه دادستان است تا با نصب قيم اتفاقي براي محجور حقوق مالي و غيرمالي محجور را حفظ نمايد.

با اين توصيف نحوه نصب انواع ديگر قيم نيز همانند نصب قيم اتفاقي است. به عبارت دقيق‌تر در گام اول دادگاه بايد حكم حجر فرد را صادر نمايد و سپس در صورت وجود شرايط لازم براي محجور موردنظر قيم اتفاقي نصب نمايد. قيم نيز بعد از ابلاغ حكم به او مي‌تواند اين وظيفه را قبول كند يا عدم قبول خود را به اطلاع دادستان برساند. و اگر در مهلت سه روز قيم قبول و عدم قبول را اطلاع ندهد دادستان شخص ديگري را جهت قيمومت انتخاب مي‌كند.

اما در خصوص عزل قيم اتفاقي بايد گفت دادگاه با دادخواست عزل قيم از جانب دادستان يا ذي‌نفع يا محجور مي‌تواند. فرد قيم را به علت انجام برخي امور و يا اينكه برخي صفات لازم را از دست داد، از سمت قيم بركنار نمايد. مسئله عزل قيم اتفاقي در قانون مدني به‌تفصيل بيان مي‌شود. برخي از علت‌هاي عزل قيم را بر اساس قانون در ادامه ذكر مي‌كنيم.

علل عزل قيم‌اتفاقي مطابق قانون مدني

قانون مدني در مواد 1231، 1239، 1243، 1244، 1248، 1249 در خصوص عزل قيم اتفاقي بيان مي‌دارد:

اول؛ اگر قيم خود به وضعي دچار شود كه بايد تحت ولايت يا قيمومت فرد ديگري باشد. يا مواردي كه قيم مجنون يا فاقد رشد تشخيص داده شود.

دوم؛ وقتي قيم مرتكب جناياتي شود همانند خيانت‌درامانت، اختلاس، كلاهبرداري، هتك ناموس يا اعمال منافي عفت و… و دادگاه با حكم قطعي قيم را محكوم سازد.

سوم؛ هنگامي‌كه قيم اتفاقي ورشكسته گردد. يا اينكه او به فساد اخلاقي مشهور شود. و يا اينكه وي و خويشاوندان درجه‌يك او نسبت به محجور دعوايي داشته باشند.

چهارم؛ درصورتي‌كه مشخص شود قيم با سوءنيت، اموال متعلق به محجور را جزء دارايي محجور قيد نكند. و يا اينكه مشخص شود قيم از روي عمد موجب شد كه مال محجور در صورت دارايي قيد نگردد.

پنجم؛ بعد از اعلام دادستاني قيم بايد جهت ارائه تضمين نزد دادستان برود. و عدم مراجعه او به مدعي‌العموم موجب عزل وي مي‌شود.

ششم؛ درصورتي‌كه مشخص شود قيم از صفت امانت برخوردار نيست و يا اينكه اين صفت از وي سلب گردد.

هفتم؛ مواردي نيز ممكن است قيم به‌جز دلايل فوق مذكور به مجازات حبس محكوم گردد. و در اين صورت از اداره امور مالي و غيرمالي محجور ناتوان بماند. همچنين در مواردي كه عدم لياقت قيم براي اداره امور محجور ثابت شود.

براي دريافت اطلاعات بيشتر در خصوص قيمومت، به كانال تلگرام حقوقي وكيل دات كام مراجعه نماييد. كارشناسان مركز مشاوره حقوقي وكيل دات كام نيز آماده‌اند تا با ارائه خدماتي در زمينه مشاوره حقوقي تلفني وكيل دات كام به سوالات شما عزيزان پيرامون قيمومت پاسخ دهند.

سؤالات متداول